หากใครสงสัยว่าละครเพลงเรื่องนี้เกิดขึ้นมาจากเหตุบ้านการเมืองในปัจจุบัน และเอ่ยถามกับเจ้าความคิดร่างท้วม เจ้าตัวคงทำหน้ามึนส่ายหัวไปมาก่อนยิ้มน้อยๆ และตอบว่า หากความประทับใจของเขาที่มีต่อสุภาพบุรุษคนหนึ่ง ถูกตีค่าเป็นเช่นนั้นเขาไม่ขอเถียง เพียงแต่ทั้งหมดที่เป็น มันคือความระลึกถึงและความประทับใจในตัวนักเขียนผู้ล่วงลับแต่กายสร้างทำนาม ศรีบูรพา หรือ นายกุหลาบ สายประดิษฐ์
 

“ศรีบูรพา บันทึกแห่งอิสรา” คือ ละครเพลงที่กล่าวถึง ซึ่งมี บินหลา สันกาลาคีรี บรรณาธิการนิตยสารไรเตอร์ เป็นต้นคิดในการจัดแสดงขึ้น โดยได้ ประดิษฐ ประสาททอง ศิลปินรางวัลศิลปาธร สาขาศิลปะการแสดงแห่งคณะละครอนัตตา เป็นผู้เขียนบทชีวิตและตีความใหม่จากเวอร์ชั่นเดิมเมื่อ 12 ปีก่อน ที่เขาเองเป็นคนประพันธ์



ละครจะว่าด้วยเรื่องราวชีวิตของนักเขียนผู้บุกเบิกวงการสื่อสิ่งพิมพ์ในเมืองไทย เนื้อเรื่องจะอยู่ในช่วงปี 2495-2500 นับตั้งแต่กุหลาบ สายประดิษฐ์ ถูกจับในข้อหากบฏสันติภาพ

หลังเคลื่อนไหวต่อต้านสหรัฐอเมริกาที่ใช้กำลังเข้าไปในเกาหลี ถึงแม้ตัวจะถูกจองจำอยู่ แต่งานเขียนของเขายังคงถูกตีพิมพ์เผยแพร่อย่างต่อเนื่องในนามปากกา “ศรีบูรพา” นั่นคือนวนิยาย “แลไปข้างหน้า” ซึ่งกล่าวถึงความแตกต่างระหว่าง เมืองกับชนบท การแบ่งแยกชนชั้น ทัศนคติ และค่านิยมที่ล้าหลังต่างๆ รวมถึงข้อเขียนต่างๆ อีกหลายเรื่อง โดยการช่วยเหลือลับของๆ ศรีภรรยา ชนิด สายประดิษฐ์
 

เป็นช่วงรอยต่อที่งานเขียนของเขาได้สร้างแรงบันดาลใจให้กับผู้คนไม่น้อยที่จำยอมต่อความ
อยุติธรรมในสังคมให้ลุกขึ้นสู้ และตรงจุดเชื่อมต่อ 2 ส่วนนี้เองผู้ชมจะได้เห็นถึงความมุ่งมั่นของนักเขียนคนหนึ่งที่มีต่ออุดมคติของตัวเองแม้สิ่งนั้นจะทำให้จำต้องลี้ภัยอยู่ในแผ่นดินอื่น จวบจนวาระสุดท้ายของชีวิต



ในวาระครบรอบ 40 ปีของการจากไป

เป็นความตั้งใจของนักเขียนซีไรต์ ที่อยากให้ละครเพลงเรื่อง “ศรีบูรพา บันทึกแห่งอิสรา” เป็นเสมือนการรำลึกถึงคุณูปการของ กุหลาบ สายประดิษฐ์ ที่ได้สร้างไว้ให้กับวงการวรรณกรรม สื่อมวลชนและสังคม โดยตัวเขาเองได้พูดถึงจุดเริ่มต้นและแรงบันดาลใจว่า
 

“เมื่อ 5 ปีที่แล้ว ผมมีโอกาสดูละครเรื่องศรีบูรพาของคุณตั้ว (ประดิษฐ ประสาททอง) เป็นการนำมาแสดงเป็นครั้งที่ 2 แต่ก็เป็นละครเวทีที่ใช้ทุนน้อยทำเพราะใจรักก็จัดกันง่ายๆ ในโรงละครเล็กๆ ซึ่งคนดูมีประมาน 30 คน ถึงงานจะเล็ก แต่เมื่อผมได้ดูละครผมประทับใจมาก สำหรับผมสิ่งที่ได้เห็นมันคือความมหัศจรรย์ ผมไม่เคยเห็นละครเวทีที่ดีขนาดนี้มาก่อน คือมันมีพลังจนกระทั่งผมรู้สึกว่ามันกระแทกเข้าไปข้างใน และสื่อสารได้น่าสนใจตรงไปตรงมา หลังดูจบผมเลยตั้งใจกับตัวเองไว้เลยว่า วันใดวันหนึ่งถ้าผมสามารถช่วยให้ละครเรื่องนี้แสดงออกไปต่อสาธารณะชนได้มากกว่านี้ผมจะทำ”

​

5 ปีให้หลัง ตัวเขาเองได้นั่งแท่นเป็นบรรณาธิการนิตยสารไรเตอร์ ประจวบเหมาะทุกอย่างกับการผลักดันสิ่งที่ตั้งใจไว้ในยามก่อน อย่างการนำละครของ กุหลาบ สายประดิษฐ์ ออกสู่สายตาของสาธารณชนอีกครั้ง ในสายวันหนึ่งเขาจึงถามทีมงานนิตยสารไรเตอร์และผู้เขียนบทว่าพร้อมหรือไม่ และคำตอบที่ออกมาก็ทำให้เกิดเป็นละครเพลง “ศรีบูรพา บันทึกแห่งอิสรา”
 

“คือผมหวังอยู่ตลอดว่าต้องนำละครเพลงเรื่องนี้กลับมาให้คนดู เพราะผมคิดว่าชีวิตของคนดีเป็นชีวิตที่น่าสนใจน่าศึกษา แล้วศรีบูรพานอกจากจะเป็นนักเขียนนักคิด เขายังเป็นนักข่าวที่ดี เป็นคนในแบบที่ประเทศไทยต้องการ ผมเลยอยากให้คนแบบนี้เป็นต้นแบบให้เห็นว่าคนที่สังคมไทยต้องการเป็นยังไง และเมื่อเราเลือกนำเสนอผ่านละครเพลงแบบเก่า ซึ่งเป็นเรื่องแปลกใหม่ของสังคมในวันนี้ มันจึงทำให้ยิ่งน่าสนใจ อีกทั้งยังทำให้เข้าใจชีวิตของศรีบูรพาได้ดี”



ละครร้องที่ถูกตีความขึ้นใหม่

ประดิษฐ ประสาททอง เขียนบทละครเรื่องนี้ไว้ตั้งแต่ 12 ปีก่อน พอการทำงานครั้งที่ 3 จึงอยากปรับให้เหมาะสม และด้วยประสบการณ์ที่สั่งสมจนเข้าใจถึงตัวละครอย่างละเอียดอ่อน ทำให้มีการเพิ่มเนื้อหาขึ้นใหม่ให้ครบถ้วนสมบูรณ์ยิ่งขึ้น โดยคงรูปแบบขนบเดิมของละครร้องแบบไทยที่สืบทอดกันมาตั้งแต่ยุคอยุธยาเอาไว้ ซึ่งถูกนำมาตีความทำนองใหม่เพื่อให้สอดคล้องกับบริบทของคนในปัจจุบัน
 

“จริงๆ เป็นการย่อยเอา 2 เวอร์ชั่นมารวมกัน อย่างครั้งที่ 1 ผมทำในวาระครบรอบ 100 ปี ชาตกาลของคุณกุหลาบ สายประดิษฐ์ ตอนนั้นเน้นเหตุการณ์ในคุกเป็นหลัก แล้วพูดถึงว่าแม้ตัวท่านเองจะอยู่ที่ไหนก็ตามแต่ขอให้มีประโยชน์ต่อสังคมท่านก็จะทำ ก็จะเล่าเป็นแบบนั้น ส่วนครั้งที่ 2 เนื่องจากทำเล็กมากเราจึงทำออกมาในมุมมองของคุณหญิงชนิด สายประดิษฐ์ คือภรรยาของคุณกุหลาบ ว่าช่วงเวลาที่สามีของเธอติดอยู่ในคุกเธอมีส่วนเคลื่อนไหวยังไง จึงสามารถนำต้นฉบับของสามีออกมาตีพิมพ์ได้ พอครั้งนี้ผมเลยจับเอา 2 ส่วนสะท้อนกันไปสะท้อนกันมา



“รูปแบบที่ผมทำก็จะเป็นละครร้องในยุคที่สมัยก่อนเคยรุ่งเรืองเฟื่องฟูเอามากๆ แต่เมื่อภาพยนตร์เข้ามา ละครร้องแบบนี้จึงค่อยๆ เงียบและซบเซาลง โรงละครใหญ่ๆ ปิดตัว ดาราหรือผู้กำกับก็หันตัวเองมาผลิตรายการโทรทัศน์กันแทน ต่อจากนั้นจึงไม่มีการสร้างสรรค์ละครร้องต่อ” ผู้ก่อตั้งคณะละครอนัตตา พูดถึงรูปแบบละครในครั้งนี้ให้ฟังต่อว่า
 

ด้วยความที่ตัวเขาเองเคยเรียนรู้เพลง ที่มีรูปแบบเป็นละครร้องในยุคที่ยังคงใช้ทำนองของเพลงไทยเดิม มาจากครูสุดจิตต์ ดุริยประณีต ศิลปินแห่งชาติปี 2536 สาขาศิลปะการแสดง (คีตศิลป์) ซึ่งตัวครูสุดจิตต์เองก็ได้เล่าเรียนสืบทอดมาจากแม่บุญนาคและแม่เลื่อนที่มีโรงละครอยู่บางลำพู ในยุคมราได้รับความนิยมสูงสุด



“การทำงานแบบของผมเรียกว่าเป็นการสืบทอดมรดกเก่า คือทำนองเพลงไทยเดิมนั้นถูกปรับปรุงให้เข้ากับยุคสมัยตลอดเวลา แต่ถูกนำไปใช้ในงานอื่นอย่างเช่น ละครนอกละครใน ละครโขน งานมโหรีปี่พาทย์เครื่องสาย อย่างยุคนี้ก็เปลี่ยนมารับใช้เพลงลูกทุ่งเช่นเพลงของสุนทราภรณ์ เราเลยต้องการเอาทำนองเก่านั้นมารับใช้งานละครเวทีหมือนที่เคยเป็น ไม่อยากให้มันตายไปเฉยๆ ก็นำมาเล่าใหม่ในแบบของเรา
 

“หลายๆ ทำนองที่เลือกใช้ก็จะเกิดยุคหลังปี 2475 ซึ่งจะสะท้อนถึงยุคสมัยนั้น ส่วนเนื้อร้องก็แต่งใหม่หมดแล้วทำให้มีความพิเศษด้วยการขับร้องให้ฟังดูแล้วไม่เชย นี่แหละคือความพิเศษที่ไม่สามารถรับชมรับฟังได้จากที่ไหน เพราะในปัจจุบันละครร้องแบบที่ผมทำไม่มีอีกแล้ว หมดไปตั้งแต่ในเรื่อง ‘สาวเครือฟ้า’ ซึ่งหยุดแสดงมาตั้งแต่สมัยราชการที่ 5 และอีกความพิเศษเลยคือ ผมรักเวอร์ชั่นที่ 3 นี้มาก จึงอยากให้มาดูกันและคุณจะรักละครเรื่องนี้แบบที่ผมรัก”

​

​